به گزارش گروه اقتصادبین‌الملل روزنامه «دنیای‌اقتصاد»، هفته گذشته با گسترش اقدامات تلافی‌جویانه تعرفه‌ای بین آمریکا و شرکای تجاری‌اش و در راس آنها چین، سازمان تجارت جهانی درخصوص عواقب زیانبار جنگ تجاری میان اقتصادهای بزرگ دنیا هشدار داده بود و حالا فائو نیز در گزارش چشم‌انداز غذا تاکید کرده است که گسترش دامنه جنگ تجاری و وضع تعرفه‌های تلافی‌جویانه، دسترسی مردم به غذا را تحت‌تاثیر قرار خواهد داد. براساس پیش‌بینی فائو کشورهای فقیرتر در برابر افزایش تعرفه‌های واردات موادغذایی آسیب‌پذیرتر هستند و ادامه جنگ تجاری و در نتیجه افزایش قیمت محصولات کشاورزی و غذایی در این کشورها امنیت غذایی را مختل خواهد کرد. در تازه‌ترین نسخه این گزارش آمده است با وجود بروز مناقشات تجاری در عرصه بین‌المللی و موج اعمال تعرفه‌ها، بازارهای محصولات کشاورزی به دلیل شرایط مساعد عرضه، تاکنون نسبتا پایدار و باثبات بوده‌اند. با این وجود کشورهایی که به واردات محصولات کشاورزی وابستگی دارند، آسیب‌پذیرند زیرا شوک‌های اقلیمی و تحولات بیرونی چندان پیش‌بینی‌پذیر نیستند.

بازتاب جنگ تجاری در بازار دانه‌های روغنی

هنوز مشخص نیست تعرفه‌های تلافی‌جویانه‌ای که از سوی آمریکا و چین بر واردات موادغذایی اعمال شده است تا چه حد بازارهای جهانی دانه‌های روغنی و محصولات مرتبط را متاثر خواهد کرد. در هفته‌های اخیر تنش‌های روزافزون تجاری میان چین و آمریکا موجب بروز نااطمینانی در این بازار شده است. گرچه هنوز تاثیر نهایی این تحولات بر بازار دانه‌های روغنی آشکار نشده است، اما اعمال تعرفه بر واردات دانه سویا موجب سقوط بازار این محصول و فرآورده‌های وابسته به آن شد. بی‌شک چنین شرایطی سایر بخش‌های بازار دانه‌های روغنی و محصولات وابسته را نیز متاثر خواهد ساخت.

کشورهای فقیر در خطرند

براساس پیش‌بینی فائو در صورت ادامه جنگ تجاری واردات موادغذایی برای کشورهای فقیر دشوارتر خواهد شد. این چالش در نسخه‌های پیشین «چشم‌انداز غذایی» فائو نیز مورد توجه قرا گرفته بود. این مشکل زمانی حادتر می‌شود که بخش روزافزونی از ارزآوری کشورها به واردات موادغذایی اختصاص می‌یابد. میانگین نرخ رشد سالانه واردات غذا در جهان حدود ۸ درصد تخمین زده می‌شود. در اغلب کشورهای فقیر از سال ۲۰۰۰ تاکنون نرخ رشد سالانه واردات غذا در محدوده اعداد دورقمی بوده است، درحالی‌که نرخ رشد واردات غذا در کشورهای توسعه‌یافته بسیار ناچیز است و واردات محصولات غذایی در این کشورها به اقلام پرارزشی نظیر پروتئین‌های دامی، نوشیدنی‌ها و سبزیجات و میوه‌ها محدود می‌شود. بررسی‌ها نشان می‌دهد واردکنندگان عمده گندم در سال ۲۰۰۰ در سال ۲۰۱۷ نیز وضعیت مشابهی داشتند. به این ترتیب این کشورها برای تامین نیازهای اولیه غذایی خود به بازارهای جهانی وابستگی تام دارند. از آنجا که تقریبا تمام مبادلات موادغذایی در بازارهای جهانی برمبنای دلار صورت می‌گیرد، کاهش ارزش واحد پول این کشورها در برابر دلار نیز با کاهش قدرت خرید این کشورها بر وخامت اوضاع خواهد افزود. واردات موادغذایی به خودی خود پدیده‌ای زیان‌بار نیست و تاکنون در تامین امنیت غذایی در جهان بسیار موثر بوده است، اما کاهش تدریجی قدرت خرید کشورهای فقیر و ناتوانی آنها در تامین نیازهای اولیه غذایی جمعیت، تامین موادغذایی از بازارهای بین‌المللی را به چالشی تشدید شونده بدل کرده است.

ایران

ایران در سال زراعی جاری شاهد افزایش واردات گندم خواهد بود. کمبود بارندگی در ابتدای فصل تاثیر اندکی بر میزان تولید گندم در کشور داشته است. فائو در گزارش چشم‌انداز غذایی آورده است که ایران در ماه مه (اردیبهشت) سال‌جاری توافق تجارت آزاد سه ساله‌ای با کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا امضا کرد. این توافق ممکن است به افزایش حجم واردات گندم در فصل جاری منجر شود. میزان تولید برنج در کشور بر اثر محدودیت منابع آبی با کاهش جزئی روبه‌رو خواهد شد. بر این اساس، میانگین تولید غلات در ایران بین سال‌های ۲۰۱۴ تا ۲۰۱۶ بالغ بر ۱۷ میلیون تن بوده که برآورد می‌شود این تولید در سال ۲۰۱۷ به سطح ۵/ ۱۸ میلیون تن افزایش یافته است. پیش‌بینی می‌شود این میزان تولید در سال ۲۰۱۸ به ۱/ ۱۹ میلیون تن ارتقا یابد. بر این اساس، میزان واردات غلات ایران طی سال‌های زراعی ۲۰۱۵-۲۰۱۴ تا ۲۰۱۷-۲۰۱۶ به‌طور میانگین ۶/ ۱۲ میلیون تن بوده و در سال ۲۰۱۸-۲۰۱۷ به ۴/ ۱۱ میلیون تن کاهش یافته است که پیش‌بینی می‌شود در سال زراعی ۲۰۱۹-۲۰۱۸ به ۹/ ۱۲ میلیون تن افزایش یابد. برآوردها نشان می‌دهد صادرات این محصول که در سال زراعی ۲۰۱۸-۲۰۱۷ بالغ بر ۳/  ۰ میلیون تن بوده در سال زراعی پس از آن به ۱/  ۰ میلیون تن کاهش خواهد یافت. در این گزارش آمده است میزان مصرف شکر تابعی از رشد اقتصادی است و با توجه به افزایش نرخ رشد اقتصادی جهان در سال ۲۰۱۸، میزان مصرف شکر در سال‌جاری افزایش خواهد یافت، اما از سوی دیگر فائو پیش‌بینی می‌کند کاهش ارزش واحد پول ملی در برابر دلار سبب خواهد شد میزان مصرف شکر در ایران، چین و اندونزی کاهش یابد. جایگزین ساختن شکر با شیرین‌کننده‌های موسوم به «ایزوگلوکز» در بازار نوشیدنی‌های اروپا نیز می‌تواند میزان مصرف جهانی شکر را تحت‌تاثیر قرار دهد. در سال‌جاری میزان صادرات پودر شیر ایران نیز کاهش خواهد یافت. واردات کره به کشور نیز کمتر از سال گذشته خواهد بود. واردات فیله ماهی تیلاپیلا از چین نیز کاهش خواهد یافت.

وضعیت تولید محصولات غذایی در جهان

در سال زراعی ۱۹-۲۰۱۸ بازار جهانی گندم دچار انقباض جزئی خواهد شد، چراکه سطح تولید در مقایسه با رکورد سال گذشته پایین‌تر خواهد بود و مصرف از تولید پیشی خواهد گرفت. به این ترتیب پیش‌بینی می‌شود میزان ذخایر گندم در سال زراعی پیش‌رو کاهش یابد. انتظار می‌رود سطح تولید غلات دانه درشت در سال زراعی جاری به‌شدت کاهش یابد و با توجه به افزایش بی‌وقفه مصرف این غلات در سطح جهان، در پایان فصل ذخایر برای نخستین‌بار با کاهش قابل‌ملاحظه مواجه شوند. در سال زراعی ۱۹-۲۰۱۸ رکورد تازه‌ای در زمینه تولید برنج ثبت خواهد شد. میزان مصرف و همچنین سطح ذخایر برنج در جهان نیز افزایش خواهد یافت. طبق پیش‌بینی فائو در سال زراعی جاری تولید شکر در جهان به رکورد جدیدی دست خواهد یافت و از میزان مصرف این فرآورده بسیار بیشتر خواهد شد.