جایگاه بخش کشاورزی در بازرگانی خارجی کشور هم به لحاظ سهم آن در صادرات و هم به لحاظ میزان واردات محصولات کشاورزی حایز اهمیت است.

طی سال‌های اخیر از یک‌سو به‌طور متوسط حدود 15 صادرات غیرنفتی کشور را صادرات کشاورزی تشکیل داده است و از سوی دیگر برخی محصولات اساسی کشاورزی مانند گندم، برنج، جو، ذرت، دانه‌های روغنی و... جزو اقلام عمده وارداتی کشور بوده‌اند. با توجه به اهمیت بخش کشاورزی در تجارت خارجی کشور، در گزارش حاضر وضعیت بازرگانی خارجی این بخش به تفکیک صادرات و واردات (و مهم‌ترین اقلام) و تراز تجاری بخش در 9ماهه منتهی به آذر 1394 مورد بررسی قرار گرفته و با دوره مشابه سال 1393 مقایسه شده است.

 بررسی تجارت خارجی بخش کشاورزی در 9ماهه اول سال 1394 نشان می‌دهد که: حدود 2808هزار تن انواع محصول کشاورزی به ارزش حدود 2986/4میلیون دلار صادر شده است که در مقایسه با 9ماهه مشابه سال قبل به ترتیب با 7 و 11درصد کاهش در وزن و ارزش روبه‌رو بوده است. طی همین دوره، حدود 12977هزار تن انواع محصولات کشاورزی به ارزش حدود 6092/7میلیون دلار وارد کشور شد که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل به لحاظ وزنی 25درصد و به لحاظ ارزش 33درصد کاهش داشته است. همچنین در 9ماهه اول سال 1394، سهم بخش کشاورزی از ارزش کل صادرات کشور (بدون احتساب میعانات گازی) حدود 11درصد بوده است. این در حالی است که سهم واردات محصولات کشاورزی از ارزش کل واردات کشور 20درصد بوده است. در عین حال پنج قلم عمده صادرات محصولات کشاورزی در دور مورد نظر به ترتیب ارزش، انواع پسته و مغز پسته، انواع دام زنده، انگور بی‌دانه، خرما و سیب‌زمینی تازه یا سرد کرده است حدود 52درصد از ارزش صادرات محصولات کشاورزی و 6درصد از ارزش صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. همچنین پنج قلم عمده واردات محصولات کشاورزی به ترتیب ارزش، دانه ذرت دامی، انواع دانه‌های روغنی، گندم، کنجاله سویا و برنج بوده‌اند. مجموع واردات این اقلام حدود 9777هزار تن به ارزش حدود 3448میلیون دلار بوده است. همچنین این اقلام جزو پنج قلم اول وارداتی کشور به لحاظ ارزش بوده‌اند به‌طوری که 11درصد از ارزش کل واردات کشور و 57درصد از ارزش واردات بخش کشاورزی به این اقلام اختصاص داشته است. اقلام مذکور در سال 1393 نیز جزو پنج قلم عمده واردات کشور بوده‌اند. بر اساس این گزارش، در 9ماهه اول سال 1394 بخش کشاورزی با 3106میلیون دلار کسری تراز تجاری روبه‌رو بوده است که در مقایسه با 9ماهه اول سال قبل (5732میلیون دلار) حدود 2626میلیون دلار بهبود یافته است. ذکر این نکته حائز اهمیت است که متوسط قیمت هر کیلوگرم صادرات محصولات کشاورزی حدود یک‌دلار بوده است، در حالی که متوسط قیمت هر کیلوگرم واردات این محصولات 0/5 دلار (50 سنت) بوده است. این موضوع نشان‌دهنده ظرفیت ارزآوری صادرات محصولات کشاورزی در مقایسه با ارزبری واردات آن است. از این‌رو توسعه و تقویت صادرات بخش کشاورزی برای تامین بخشی از ارز مورد نیاز جهت واردات می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

کل صادرات بخش کشاورزی در 9ماهه اول سال 1394 حدود 2808هزار تن انواع محصول کشاورزی به ارزش حدود 2986/4میلیون دلار صادر شد که در مقایسه با 9ماهه اول سال 1393 به لحاظ وزن و ارزش به ترتیب 7 و 11درصد کاهش داشته است. متوسط ارزش هر کیلوگرم صادرات محصولات کشاورزی در 9ماهه مورد بررسی حدود 1/1 دلار و سهم محصولات کشاورزی در ارزش صادرات غیرنفتی کشور 11درصد بوده است.

مهم‌ترین اقلام صادراتی بخش کشاورزی انواع پسته و مغز پسته، انواع دام زنده، انگور بی‌دانه، خرما، سیب‌زمینی تازه یا سرد کرده، سبزیجات تازه یا خشک کرده، هندوانه، انواع زعفران، انواع ماهی تازه، خشک یا سرد کرده، گوجه‌فرنگی، پیاز، سیر و موسیر، تخم خوراکی انواع ماکیان، گوشت مرغ و خروس، روده، بادکنک و شکمبه حیوانات و سیب تازه به ترتیب مهم‌ترین اقلام صادراتی بخش کشاورزی در 9ماهه اول 1394 بوده‌اند. این اقلام 81درصد ارزش صادرات بخش کشاورزی و حدود 9درصد ارزش صادرات غیرنفتی را تشکیل می‌دهند. مجموع صادرات این اقلام در دوره مورد بررسی حدود 2327هزار تن به ارزش تقریبی 2412میلیون دلار بوده است که به لحاظ وزن و ارزش در مقایسه با دوره مشابه سال قبل به ترتیب 1 و 11درصد کاهش داشته است. بیشترین ارزآوری حاصل از صادرات هر کیلوگرم از اقلام مذکور مربوط به زعفران (1572/5دلار) و پس از آن روده حیوانات (حدود 24دلار) و انواع پسته (9دلار) بوده است. در خصوص اقلام عمده صادراتی بخش کشاورزی قابل ذکر است که: - پنج قلم عمده صادرات محصولات کشاورزی کشور در 9ماهه اول 1394 به ترتیب انواع پسته و مغز پسته، انواع دام زنده، انگور بی‌دانه، خرما و سیب‌زمینی تازه یا سرد کرده است که حدود 52درصد از ارزش صادرات محصولات کشاورزی و 6درصد از ارزش صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده‌اند. - صادرات انواع پسته و مغز پسته به عنوان مهم‌ترین محصول صادراتی بخش کشاورزی، حدود 94هزار تن به ارزش 853میلیون دلار بوده که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل هم از نظر وزن و هم از نظر ارزش 30درصد کاهش داشته است. سهم ارزش صادرات این محصول از ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صادرات غیرنفتی به ترتیب 29 و 2درصد بوده است. متوسط قیمت هر کیلوگرم انواع پسته و مغز پسته صادراتی 9دلار بوده است. - انواع دام زنده با حدود 43هزار تن صادرات به ارزش 195میلیون دلار، دومین محصول مهم صادراتی بخش کشاورزی در 9ماهه اول 1394 به شمار می‌آید. صادرات این قلم در مقایسه با سال قبل به لحاظ وزن و ارزش به ترتیب 192 و 190درصد رشد نشان می‌دهد. متوسط قیمت انواع دام زنده 4/6دلار در هر کیلوگرم است و سهم این قلم از ارزش صادرات محصولات کشاورزی 7درصد و از ارزش صادرات غیرنفتی حدود یک‌درصد است.

- انگور بی‌دانه با 82هزار تن به ارزش حدود 181میلیون دلار، سومین محصول صادراتی بخش کشاورزی در 9ماهه اول سال 1394 بوده است. متوسط قیمت هر کیلوگرم انگور خشک کرده در این دوره 2/2دلار و سهم آن از ارزش صادرات محصولات کشاورزی 6درصد و از ارزش صادرات غیرنفتی کشور یک‌درصد بوده است. صادرات این قلم نسبت به دوره مشابه سال 1393 از لحاظ وزن و ارزش تقریبا ثابت بوده است. - بیش از 126هزار تن انواع خرما به ارزش 176میلیون دلار در 9ماهه اول 1394 صادر شد که در مقایسه با دوره مشابه سال 1393 به لحاظ وزن و ارزش به ترتیب 20 و 21درصد رشد نشان می‌دهد. متوسط قیمت صادراتی هر کیلوگرم خرما حدود 1/4 دلار بوده و سهم آن از ارزش صادرات محصولات کشاورزی و ارزش صادرات غیرنفتی به ترتیب 6 و یک‌درصد است. - سیب‌زمینی تازه یا سرد کرده به عنوان پنجمین محصول صادراتی بخش کشاورزی، با حدود 439هزار تن صادرات به ارزش 161میلیون دلار بوده که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل هم از نظر وزن و از نظر ارزش به ترتیب 72 و 62رشد داشته است. سهم ارزش صادرات این محصول از ارزش صادرات محصولات کشاورزی و صادرات غیرنفتی به ترتیب 5 و 1درصد بوده است. متوسط قیمت هر کیلوگرم سیب‌زمینی تازه یا سرد کرده صادراتی طی این دوره 40 سنت (0/4 دلار) بوده است.

کل واردات بخش کشاورزی طی 9ماهه اول سال 1394 مجموعا حدود 12977هزار تن انواع محصولات کشاورزی به ارزش حدود 6093 میلیون دلار وارد کشور شد. مقایسه واردات محصولات مورد نظر طی این دوره با دوره مشابه سال قبل نشان می‌دهد که میزان واردات این محصولات به لحاظ وزنی 25درصد و به لحاظ ارزش 33درصد کاهش داشته است. متوسط قیمت هر کیلوگرم محصول کشاورزی وارداتی در دوره مذکور حدود 50 سنت بود که در مقایسه با سال قبل تقریباً ثابت مانده است. سهم واردات محصولات کشاورزی از ارزش کل واردات کشور طی دوره مورد بررسی حدود 20درصد بوده است.

مهم‌ترین اقلام وارداتی بخش کشاورزی طی 9ماهه اول 1394، دانه ذرت دامی، انواع دانه‌های روغنی، گندم، کنجاله سویا، برنج، موز، گوشت قرمز، جو، روغن خام سویا، روغن دانه آفتابگردان، چای سیاه، روغن پالم، شکر تصفیه نشده، عدس و پنبه تاربلند حلاجی نشده، به ترتیب ارزش، 15 محصول عمده کشاورزی وارداتی بوده‌اند. میزان واردات این اقلام جمعاً حدود 12589هزار تن به ارزش 5423میلیون دلار بوده که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از نظر وزنی و ارزشی به ترتیب 7درصد افزایش و 18درصد کاهش داشته است. حدود 18درصد از ارزش کل واردات کشور و 89درصد از ارزش واردات بخش کشاورزی ناشی از واردات این اقلام بوده است. پنج قلم عمده وارداتی بخش کشاورزی در 9ماهه اول 1394 شامل دانه ذرت دامی، انواع دانه‌های روغنی، گندم، کنجاله سویا و برنج بوده‌اند. مجموع واردات این اقلام حدود 9777هزار تن به ارزش حدود 3448میلیون دلار بوده است. لازم به ذکر است که این اقلام جزو پنج قلم اول واردات کشور به لحاظ ارزش بوده‌اند، به‌طوری‌که 11درصد از ارزش کل واردات کشور و 57درصد از ارزش واردات بخش کشاورزی به این اقلام اختصاص داشته است. لازم به ذکر است که طی بیش از 10سال اخیر این اقلام در صدر فهرست اقلام عمده وارداتی کشور قرار داشته‌اند. در خصوص پنج قلم عمده وارداتی مذکور شایان توجه است که:

- در 9ماهه اول سال 1394 ذرت دامی در رتبه اول کالاهای وارداتی کشور قرار داشته و حدود 4/5میلیون تن ذرت به ارزش تقریبی 1055/4میلیون دلار وارد کشور شده است که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل از نظر وزن 15درصد رشد و از نظر ارزش 12درصد کاهش نشان می‌دهد. سهم این محصول از مجموع ارزش واردات محصولات کشاورزی 17درصد و از ارزش کل واردات کشور 3درصد بوده است. به علاوه متوسط قیمت وارداتی هر کیلوگرم ذرت طی دوره مذکور 30سنت بوده است. - انواع دانه‌های روغنی دومین محصول مهم وارداتی کشور در 9ماهه اول 1394 بوده است، به‌گونه‌یی که حدود 2درصد از ارزش کل واردات کشور و 12درصد از ارزش واردات محصولات کشاورزی به این محصول اختصاص داشته است. در مجموع حدود بیش از 1/4میلیون تن انواع دانه‌های روغنی به ارزش حدود 733میلیون دلار طی دوره مورد بررسی وارد کشور شده که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل به لحاظ وزن و ارزش به ترتیب حدود 7 و 3 برابر بیشتر بوده است. متوسط قیمت وارداتی هر کیلوگرم انواع دانه‌های روغنی در این دوره حدود یک‌دلار بوده است. - گندم سومین محصول وارداتی بخش کشاورزی و کشور طی 9ماهه اول 1394 بوده است که حدود 10درصد ارزش واردات محصولات کشاورزی و 2درصد ارزش کل واردات کشور به آن اختصاص داشته است. طی این دوره در مجموع بیش از 2/2میلیون تن گندم به ارزش 630میلیون دلار وارد کشور شده که نسبت به دوره مشابه سال قبل به لحاظ وزنی و ارزشی به ترتیب 37 و 22درصد افزایش نشان می‌دهد. متوسط قیمت وارداتی هر کیلوگرم گندم طی این دوره حدود 30سنت بوده است. - کنجاله سویا چهارمین قلم عمده وارداتی کشور بوده و 2درصد از ارزش کل واردات کشور و 9درصد از ارزش واردات محصولات کشاورزی به آن اختصاص داشته است. طی 9ماهه اول 1394 بیش از 1/1میلیون تن کنجاله سویا به ارزش حدود 522میلیون دلار وارد کشور شد که در مقایسه با مدت مشابه سال قبل از لحاظ وزنی 32درصد و از نظر ارزش 48درصد کاهش نشان می‌دهد. متوسط قیمت وارداتی هر کیلوگرم کنجاله سویای وارداتی 0/6دلار (60 سنت) بوده است.

- برنج پنجمین محصول مهم وارداتی کشور در 9ماهه اول 1394 بوده است، به‌گونه‌یی که حدود 2درصد از ارزش کل واردات کشور و 8درصد از ارزش واردات محصولات کشاورزی به این محصول اختصاص داشته است. در مجموع حدود 514/3هزار تن برنج به ارزش حدود 507/5میلیون دلار طی دوره مورد بررسی وارد کشور شد که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل به لحاظ وزن و ارزش به ترتیب حدود 44 و 55درصد کاهش داشته است. متوسط قیمت وارداتی هر کیلوگرم برنج در این دوره حدود 1/2 دلار بوده است.

تراز تجاری بخش کشاورزی باتوجه به 2986/4میلیون دلار صادرات و 6092/7میلیون دلار واردات محصولات کشاورزی در 9ماهه اول 1394، تراز تجاری بخش کشاورزی در این دوره با حدود 3106/3میلیون دلار کسری مواجه بوده است. این میزان کسری حدود 2626میلیون دلار نسبت به دوره مشابه سال قبل کمتر است. به عبارت دیگر در 9ماهه اول سال 1394 کسری تراز تجاری این بخش معادل 2626میلیون دلار نسبت به دوره مشابه سال قبل بهبود یافته است. لازم به ذکر است که کسری تراز تجاری کل کشور در این دوره با 9598میلیون دلار بهبود از حدود 12893میلیون دلار در 9ماهه اول سال 1393 به 3295میلیون دلار در 9ماهه سال 1394 رسیده است.

منبع: روزنامه تعادل