با نگاهی به وضعیت صادرات مواد غذایی در نیمه اول امسال، در می‌یابیم که عمده صادرات مواد غذایی به کشورهای عراق و افغانستان است. به عبارتی به‌رغم تعدد مقاصد صادراتی محصولات غذایی، بخش عمده صادرات این محصولات یعنی حدود ۴۹ درصد فقط به دو مقصد عراق (۳۷ درصد) و افغانستان (۱۲ درصد) صادر می‌شود. حال آنکه سیاست‌های صادراتی به‌واسطه تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی محصولات غذایی عملیاتی خواهد بود و راهی برای توسعه پایدار صادرات غذایی کشور محسوب می‌شود. از سوی دیگر بررسی اقلام سنتی صادراتی غذایی- کشاورزی شامل محصولات پسته، زعفران و خرما و کشمش نشان می‌دهد که با وجود سرمایه‌گذاری‌های انجام شده در زمینه ایجاد واحدهای بسته‌بندی، به‌نظر می‌رسد همچنان بخش عمده‌ای از برخی از محصولات به‌صورت فله صادر می‌شود که میانگین قیمت صادراتی آن ازمحصول بسته‌بندی شده کمتر است. به‌طور مثال قیمت صادراتی زعفران فله تقریبا یک‌سوم قیمت صادراتی زعفران بسته‌بندی شده است. با توجه به تفاوت قابل ملاحظه‌ بین ارزآوری زعفران فله و بسته‌بندی شده، لازم است دلایل عدم افزایش بررسی و برای رفع مشکلات و جایگزینی کل صادرات فله به صادرات زعفران بسته‌بندی اقدام شود. در صورت تحقق این امر، ارزش صادرات سالانه فعلی زعفران کشور به بیش از ۶۰۰ میلیون دلار افزایش خواهد یافت.

براساس گزارشی که معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران تهیه کرده است، طی ۱۰ سال آینده بازار جهانی مواد غذایی فرآوری شده به دلیل بروز گرایش‌های جدید دچار تحولات اساسی خواهد شد. برخی از این تحولات شامل ظهور مدل‌های جدید کسب‌وکار به‌ویژه در حوزه بازار خرده‌فروشی محصولات غذایی، تغییرات اجتماعی، اقتصادی و رشد روزافزون غذای آزاد که توجه ویژه‌ای به زندگی دام و طیور دارد، می‌شود.

پیش‌بینی می‌شود ارزش درآمد جهانی غذای فرآوری شده با رشد ۶/ ۱ درصد در سال ۲۰۱۷ به بیش‌از   چهار و نیم تریلیون دلار برسد. با توجه به تغییرات متنوع در حوزه‌های تولید، مصرف و تجارت مواد غذایی آشنایی با این تحولات و تلاش برای حضور و ماندگاری در بازارهای جهانی این گروه از محصولات مصرفی از اهمیت برخوردار است. باوجود توسعه صنعت غذا در کشور و نفوذ محصولات این صنعت به برخی از بازارهای همسایه، به نظر می‌رسد هنوز از پتانسیل بالای این صنعت برای حضور گسترده و پایدار در بازارهای جهان استفاده نشده است. براساس آخرین داده‌های مرکز آمار ایران، نسبت صادرات مستقیم به فروش در صنایع غذایی و آشامیدنی ۵/ ۸ درصد بوده که کمتر از رقم ۶/ ۱۲ درصد میانگین کل صنعت است. رفع موانع و مشکلات صادرات همراه با توسعه فعالیت‌های بخش خصوصی در حوزه‌های بازاریابی، ضمن شناخت و درک درست از شرایط و الزامات صادرات پایدار این بخش، از نکات مورد تاکید برای تحقق اهداف صادرات غیرنفتی کشور است.

صادرات غذایی در نیمه نخست ۱۳۹۶

طی نیمه نخست سال ۱۳۹۶ بیش از ۶۳۶ هزار تن محصولات عمده غذایی کشور به ارزش تقریبی بیش‌از یک میلیارد دلار به مقاصد گوناگون جهان صادر شده است. سهم صادرات غذایی از کل صادرات کالایی بدون نفت خام کشور در همین مدت حدود ۶درصد است. میانگین قیمت صادرات هر تن کالای غذایی در بازه زمانی مورد بررسی ۱۹۴۵ دلار در هر تن بوده که تقریبا ۵/ ۵ برابر متوسط قیمت کل کالاهای صادراتی کشور است. مقاصد صادراتی محصولات غذایی گوناگون است ولی بیشترین تعداد مقاصد صادراتی مربوط به محصول خرما با تعداد ۷۹ کشور و کمترین مربوط به محصولات لبنی بستنی و ماست به‌دلیل مدت ماندگاری کوتاه این محصولات با تعداد ۱۰ کشور است.

قرار داشتن محصولات لبنی (بستنی، انواع پنیر، ماست و شیر خشک صنعتی) در میان اقلام برتر صادراتی غذایی کشور باوجود حساسیت بالای این اقلام از حیث ایجاد شرایط لازم در حین حمل‌ونقل و فسادپذیری آنها از موفقیت‌های مهم صنعت غذا محسوب می‌شود و علامتی بر وجود پتانسیل بالا در جهت توسعه بیشتر صادرات این کالاها به‌ویژه محصول بستنی است.

به استثنای زعفران و پسته که جزو کالاهای سنتی صادراتی کشاورزی- غذایی کشور است، مهم‌ترین اقلام غذایی با ارزآوری بالا به ترتیب شامل بستنی، شکلات حاوی کاکائو، شیرخشک صنعتی و پنیر هستند. میانگین قیمت صادراتی این اقلام در مقایسه با میانگین قیمت صادرات کل کالایی کشور به ترتیب حدود ۱۲، ۱۲، ۱۰ و ۱۰ برابر است. در صورت برنامه‌ریزی برای تسهیل صادرات این اقلام با هدف دو برابر کردن ارقام فعلی صادرات، برآورد می‌شود حداقل حدود یک میلیارد دلار به ارزش صادرات سالانه صنایع غذایی کشور فقط از محل این ۴ محصول افزوده خواهد شد.

صادرات صنایع تبدیلی میوه و سبزیجات عمده شامل رب گوجه‌فرنگی، کنسانتره آبمیوه و مربا و ژله نیز از اقلام مهم صادرات غذایی هستند که در شش ماهه ابتدایی سال ۱۳۹۶ نزدیک به ۱۲۵ هزار تن به ارزش ۱۷۹ میلیون دلار به خارج از کشور صادر شده است. با توجه به وجود ظرفیت‌های انبوه در زمینه تولید این محصولات در کشور، ارتقای کیفی محصولات همراه با توجه به گرایش‌ها و تقاضای بازارهای جهانی، امکان رشد صادرات این محصولات را بیش از پیش فراهم می‌سازد.

صادرات ۴۰ محصول برتر صنعت شیرینی و شکلات شامل انواع شکلات (با و بدون کاکائو) در مجموع برابر با ۱۷۵ میلیون دلار بوده است. توان بالای صنعت شیرینی و شکلات و توسعه این صنعت طی سال‌های گذشته، حاکی از پتانسیل قابل توجه این صنعت برای رشد صادرات است. تنوع بالای محصولات شیرینی و شکلات و وجود برندهای مطرح، اهمیت توسعه بازار و مقاصد صادراتی را از طریق تقویت ارزش کیفی محصولات و به‌کارگیری بسته‌بندی‌های نوین مطابق تنوع سلایق بازارهای گوناگون، آشکار می‌کند.

بستنی: در 6 ماه ابتدایی سال 96، حدود 27 هزار تن انواع بستنی به ارزش حدود115 میلیون دلار به خارج از کشور صادر شده است. میانگین قیمت صادراتی بستنی طی نیمه اول سال 96 حدود4 هزار دلار به ازای هر تن بوده که تقریبا 12 برابر قیمت متوسط قیمت کل محصولات صادراتی کشور است. مقصد عمده صادرات بستنی، عراق و بعد از آن پاکستان، افغانستان و هند قرار دارند. قزاقستان، بحرین، کویت، ‌آلمان، ‌قطر و ‌گرجستان نیز مقاصد پنجم تا دهم صادراتی این کالا است.

ماست: طی دو فصل نخست سال 96 حدود 70 هزار تن ماست به ارزش 70 میلیون دلار به 12 کشور جهان صادر شده است. عراق، با سهم بیش از 93 درصدی،‌ مقصد عمده صادرات ماست کشور است. پس از آن به ترتیب افغانستان، امارات، پاکستان، قطر، ایسلند،‌ کویت،‌ جمهوری آذربایجان،‌ مالزی، ترکمنستان، بحرین و چین بیشترین واردات این محصول را از ایران به خود اختصاص داده‌اند. میانگین قیمت صادراتی ماست در نیمه اول سال 1396 حدود 1006 دلار در هر تن بوده که تقریبا 3 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی ماست مربوط به صادرات به مالزی معادل 1853 دلار در هر تن است.

انواع پنیر: طی نیمه نخست سال 1396 حدود 23 هزار تن انواع پنیر به ارزش حدود 108 میلیون دلار به 21 کشور جهان صادر شده است. عراق با سهم تقریبی 85 درصدی، مقصد عمده صادرات این محصول است. افغانستان،‌ روسیه و ترکمنستان نیز جزو مقاصد صادراتی انواع پنیر کشور هستند. پس از آن پاکستان، جمهوری آذربایجان،‌ قطر، ‌امارات عربی، قزاقستان و کانادا مقاصد پنجم تا دهم صادرات این محصول به‌شمار می‌روند. میانگین قیمت صادراتی انواع پنیر در نیمه اول امسال حدود 3382 دلار در هر تن بوده که تقریبا 10برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی پنیر مربوط به صادرات به کشورهای ایسلند و عراق به ترتیب معادل 3500 و 3366 دلار در هر تن است.

شیر خشک صنعتی: طی نیمه نخست سال 1396 حدود 12 هزار تن شیرخشک صنعتی به ارزش حدود41 میلیون دلار به 13 کشور جهان صادر شده است. عراق با سهم تقریبی 60 درصد، مقصد عمده صادرات شیر خشک صنعتی کشور است. پس از آن پاکستان، افغانستان، روسیه، گرجستان، امارات، تاجیکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، قزاقستان، ارمنستان، قرقیزستان و سوریه بیشترین صادرات این محصول را به خود اختصاص داده‌اند. میانگین قیمت صادراتی شیرخشک صنعتی در نیمه اول سال 1396 حدود 3407 دلار در هر تن بوده که تقریبا 10 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی کشور است. بالاترین قیمت شیرخشک مربوط به صادرات به کشورهای قزاقستان، امارات، تاجیکستان، ارمنستان و قرقیزستان و معادل 4 هزار دلار در هر تن بوده است.

رب گوجه‌فرنگی: طی نیمه نخست سال 1396 در مجموع حدود62 هزار تن رب گوجه‌فرنگی به ارزش حدود 87 میلیون دلار به بیش از 41 کشور جهان صادر شده است. میانگین قیمت صادراتی هر تن از این کالا حدود 1388 دلار بوده که تقریبا 4 برابر متوسط قیمت کالاهای صادراتی کشور طی همین مدت بوده است. بالاترین قیمت صادراتی رب گوجه‌فرنگی در بازه مورد بررسی مربوط به صادرات به مقصد اتریش و برابر با 2300 دلار در هر تن بوده است. پنج مقصد برتر صادراتی رب گوجه‌فرنگی به ترتیب اهمیت شامل عراق،‌ افغانستان،‌ امارات، روسیه و پاکستان بوده است. بالاترین قیمت صادراتی رب گوجه‌فرنگی در این مدت مربوط به صادرات به افغانستان با قیمت 1451 دلار در هر تن بوده است.

کنسانتره آبمیوه: طی نیمه نخست امسال، حدود 47 هزار تن از این محصول به ارزش 63 میلیون دلار به 46 کشور صادر شده است. افغانستان با سهم تقریبی 25 درصدی، مقصد عمده صادرات کنسانتره آبمیوه کشور است. پس از آن، ترکیه، پاکستان، عراق، آلمان، هلند، اتریش، روسیه، کره‌جنوبی و قطر بیشترین واردات این محصول را از ایران داشته‌اند. میانگین قیمت صادراتی انواع کنسانتره آبمیوه در نیمه اول سال 96 حدود 1346 دلار در هر تن بوده که تقریبا 4 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی کنسانتره آبمیوه مربوط به صادرات به قبرس و کره‌جنوبی به ترتیب معادل 5600 و 5100 دلار در هر تن بوده است.

مربا و ژله: در نیمه نخست سال 1396 حدود 15 هزار تن انواع مربا و ژله به ارزش تقریبی 28 میلیون دلار به 36 کشور جهان صادر شده است. عراق با سهم تقریبی 35 درصدی، ‌مقصد عمده صادرات مربا و ژله کشور است. افغانستان، پاکستان و روسیه نیز جزو مقاصد صادراتی مربا و ژله هستند. آلمان، ترکیه،‌ ترکمنستان،‌ امارات، قزاقستان و کویت هم عمده مقاصد پنجم تا دهم صادرات این محصول به شمار می‌روند. میانگین قیمت صادراتی مربا و ژله در نیمه اول سال 96 حدود 1830 دلار در هر تن بوده که 2/ 5 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی مربا و ژله مربوط به صادرات به عمان و معادل 7600 دلار در هر تن بوده است.

بیسکویت: در 6 ماه نخست امسال حدود 26 هزار تن از این محصول به ارزش  حدود 46 میلیون دلار به 48 کشور جهان صادر شده که عراق با سهم بیش از 56 درصدی، مقصد عمده صادرات بیسکویت و پس از آن افغانستان، پاکستان، ساحل عاج، جمهوری آذربایجان، سومالی، تاجیکستان، یمن، ترکمنستان و بورکینافاسو عمده صادرات این محصول را در خود جای داده‌اند. میانگین قیمت صادراتی این محصول در مدت زمان مذکور حدود 1810 دلار در هر تن بوده که تقریبا 5 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی بیسکویت مربوط به صادرات به جمهوری آذربایجان معادل 2326دلار در هر تن بوده است.

شکلات دارای کاکائو: بیش از 9 هزار تن شکلات دارای کاکائو به ارزش حدود 38 میلیون دلار در 6 ماه نخست امسال به 41 کشور جهان صادر شده است. عراق با سهم درصدی، مقصد عمده صادرات شکلات دارای کاکائو کشور است. افغانستان، پاکستان، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان، ویتنام، امارات، بحرین، یمن و عمان نیز دیگر کشورهای مقصد صادرات این محصول هستند. میانگین قیمت صادراتی این محصول در نیمه اول سال 96 حدود 4045 دلار در هر تن بوده که تقریبا 11 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی شکلات مربوط به صادرات به کشورهای انگلیس و معادل 7634 دلار در هر تن بوده است.

شیرینی بدون کاکائو: در نیمه نخست سال 96 حدود 28 هزار تن شیرینی و شکلات بدون کاکائو به ارزش 79 میلیون دلار به 50 کشور جهان صادر شده است. عراق، افغانستان، جمهوری آذربایجان، پاکستان، ترکمنستان، امارات، آلمان، انگلیس، بحرین و چین نیز 10 مقصد عمده صادراتی این محصول هستند. میانگین قیمت صادراتی شکلات سفید در نیمه اول سال 96 حدود 2833 دلار در هر تن بوده که تقریبا 8 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی شکلات سفید مربوط به کشورهای آفریقای مرکزی و قرقیزستان به ترتیب معادل 6500 و 5000 دلار در هر تن بوده است.

انواع ویفر: طی نیمه نخست سال 96 حدود 6 هزار تن انواع ویفل و ویفر به ارزش تقریبی 12 میلیون دلار به 27 کشور جهان صادر شده است. عراق، افغانستان، پاکستان، امارات، کنگو، جمهوری آذربایجان، ترکمنستان، کویت، هلند، نیجریه و استرالیا نیز عمده مقاصد صادراتی این محصول هستند. میانگین قیمت صادراتی ویفر در نیمه اول سال 1396 حدود 1900 دلار در هر تن بوده که تقریبا 5 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی ویفر مربوط به صادرات به بحرین ومعادل 6 هزار دلار در هر تن بوده است.

ماکارونی و خمیرهای غذایی: در نیمه نخست امسال حدود 30 هزار تن انواع ماکارونی و خمیرهای غذایی به ارزش  حدود 26 میلیون دلار به 38 کشور جهان صادر شده است. عمده صادرات این محصول به کشورهای افغانستان، عراق، سومالی، ترکمنستان، کنیا، پاکستان، یمن، استرالیا، امارات، توگو، کویت، هنگ‌کنگ، عمان، آلمان، آمریکا و قطر است. میانگین قیمت صادراتی ماکارونی در نیمه اول امسال حدود 872 دلار در هر تن بوده که تقریبا 2/ 5 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادرات ماکارونی و خمیرهای غذایی مربوط به صادرات به کشورهای قطر و ‌استرالیا به ترتیب معادل 1588 و 1162 دلار در هر تن بوده است.

آرد گندم یا آرد مخلوط گندم و چاودار: در 6 ماه نخست سال 96 حدود 117 هزار تن آرد گندم و چاودار به ارزش بیش‌از 29 میلیون دلار به 15 کشور جهان صادر شده است. عمده مقاصد صادراتی این محصول عبارتند از عراق، افغانستان، ترکیه، هند، جمهوری آذربایجان، هلند، ‌ارمنستان، پاکستان، چین، گرجستان، تاجیکستان، سنگال، ترکمنستان، عمان و آلمان. میانگین قیمت صادراتی آرد گندم در نیمه اول سال 96 حدود 251 دلار در هر تن بوده که 70 درصد میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی آرد مربوط به صادرات به عمان و معادل 338 دلار در هر تن بوده است.

زعفران: در 6 ماه نخست امسال حدود 81 تن زغفران به ارزش بیش‌از 106 میلیون دلار به 58 کشور جهان صادر شده است که کشورهای امارات، هنگ‌کنگ، اسپانیا، افغانستان، چین، سوئد، ایتالیا،‌ قطر، ‌آلمان و فرانسه از مهم‌ترین مقاصد صادراتی این محصول به‌شمار می‌آیند. میانگین قیمت صادراتی زعفران در نیمه اول سال 96 حدود 1303 دلار در هر کیلوگرم بوده که 3700 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی زغفران مربوط به صادرات به برزیل و معادل 5400 دلار در هر کیلوگرم بوده است.

انواع پسته: حدود 21 هزار تن انواع پسته به ارزش تقریبی حدود 219 میلیون دلار به 59 کشور جهان صادر شده است. در این محصول آلمان با سهم تقریبی 20 درصدی مقصد عمده صادرات پسته کشور است. پس از آن به ترتیب عراق، امارات، قزاقستان، هند، لبنان، افغانستان، روسیه، اسپانیا و پاکستان بیشترین میزان پسته را از ایران به کشور خود وارد می‌کنند. میانگین قیمت صادراتی پسته در نیمه اول سال 96 حدود 10370 دلار در هر تن بوده که 29 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی پسته مربوط به صادرات به فرانسه و معادل 21 هزار دلار در هر تن بوده است.

انواع خرما: در نیمه نخست امسال بیش‌از 89 هزار تن انواع خرما به ارزش تقریبی 91 میلیون دلار به 78 کشور جهان صادر شده است. کشورهای هند، پاکستان، عراق، ترکیه، افغانستان، قزاقستان، امارات، روسیه، جمهوری آذربایجان و استرالیا عمده‌ترین مقاصد صادراتی این محصول هستند. میانگین قیمت صادرات خرما در مدت زمان مذکور، حدود 1022 دلار در هر تن بوده که حدود 3 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی خرما مربوط به صادرات به کشور موریس و معادل 4796 دلار در هر تن بوده است.

انواع کشمش: در نیمه اول سال 96 حدود 44 هزار تن انواع کشمش به ارزش بیش‌از 78 میلیون دلار به 69 کشور جهان صادر شده است. در این محصول نیز عمده صادرات به عراق بوده و سایر کشورهای عمده مقاصد صادراتی عبارتند از: عراق، امارات، اسپانیا، روسیه، قزاقستان، اوکراین، ترکیه، پاکستان، هلند و برزیل. میانگین قیمت صادراتی کشمش در مدت زمان مذکور حدود 1785 دلار در هر تن بوده که  حدود 5 برابر میانگین قیمت کل کالاهای صادراتی است. بالاترین قیمت صادراتی کشمش مربوط به صادرات به عمان و معادل 3518 دلار در هر تن بوده است.